De Muysc cubun - Lengua Muisca

m (Bot: Reemplazo automático de texto (-{{comentarios| +{{come|))
m (Cambios varios)
Línea 72: Línea 72:
  
 
:11. '''zpquyquy yc b~'''. Pensar (echarle pensamiento).
 
:11. '''zpquyquy yc b~'''. Pensar (echarle pensamiento).
{{manuscrito_2923|Pensar <nowiki>=</nowiki> ''Zepquyquy yquybtasqua''. l. ''Zebsunsuca''. l. ''Yquy zebsunsuca''.|33r}}
+
{{manuscrito_2923|Pensar &#61; ''Zepquyquy yquybtasqua''. l. ''Zebsunsuca''. l. ''Yquy zebsunsuca''.|33r}}
 
{{sema|Pensar}}
 
{{sema|Pensar}}
  
Línea 116: Línea 116:
  
 
:1. '''ytas a~'''. Abrirse, desenvolver o desdoblarse.
 
:1. '''ytas a~'''. Abrirse, desenvolver o desdoblarse.
{{manuscrito_2924|Abrir fuera de lo que es puerta <nowiki>=</nowiki> ''Ytasbtasqua''.
+
{{manuscrito_2924|Abrir fuera de lo que es puerta &#61; ''Ytasbtasqua''.
Abrirse correlativo de este <nowiki>=</nowiki> ''Ytasatasqua''.|2r}}
+
Abrirse correlativo de este &#61; ''Ytasatasqua''.|2r}}
  
  
Línea 143: Línea 143:
 
:4. '''ys b~'''. Faltar.
 
:4. '''ys b~'''. Faltar.
 
{{voc_158|Faltar a misa. ''Misaz ys btasqua''.|76r}}
 
{{voc_158|Faltar a misa. ''Misaz ys btasqua''.|76r}}
{{manuscrito_2924|Faltar <nowiki>=</nowiki> ''Zegueza''. l. ''ysbtasqua. utrinan ysbta''. falte á la Doctrina.|40r}}
+
{{manuscrito_2924|Faltar &#61; ''Zegueza''. l. ''ysbtasqua. utrinan ysbta''. falte á la Doctrina.|40r}}
 
{{voc_158|Faltar, zafarse, escabullirse, escusarse. ''Ys zemasqua''.|76r}}
 
{{voc_158|Faltar, zafarse, escabullirse, escusarse. ''Ys zemasqua''.|76r}}
  

Revisión del 18:05 3 feb 2013

tasqua#I sq. sin. tr. Pasar, echar (un ente animado, una cosa o un contenido de un lugar a otro) || tasqua#II sq. tr. Conducir (de un lugar a otro) || tasqua#L_I aubac i~ loc. v. intr. Arremeter, embestir, chocar (lit. echarse de frente)

Diccionario muysca - español. © Diego F. Gómez (2008 - 2024).

tasqua, tene, tyne(2)

Fon. Gonz.*/taskua/ Cons. */taskua/
    {{{GRUPO}}}
    I. sq. sin. tr. Pasar una cosa, un contenido o una persona de un lugar a otro. Correlativo de misqua. 
    Imp. to.

    Pasar a otra cosa. Btasqua, verbo actiuo corespondiente de zemisqua, que es neutro y significa, pasar la misma cosa, y júntase con todos los aduerbios que zemisqua, de manera que todo lo q[ue] se puede desir con zemisqua, quando significa pasar, se puede desir actiuo con btasqua, como para desir, pásate acá, se dise, sihic si amiu; pues, conforme a esto, para desir, pásalo acá, se dirá sihic sito; pasa adelante, ai amiu; pasaba delante, aito, y así de todos los demás. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 95v

    ...Pasa tú por donde yo paso, yn chamiscas amiu. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 101v

    Echar una cosa en otra, generalmente. Yc btasqua, chahac to, échamela; mahac btanga, échatela, yc mataia.
    Echar el licor de una basija en otra, trasegarlo de un uaso en otro. Yc ai zemisqua. Pretérito, zemique. Ynperatiuo, icu. Partiçipios, chaisca, chaica, chainga. Como, lleba esta agua a aquella tinaja, pásala a aquella tinaja, sisy sie nyus anac zona tinajac ai maica. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 64r

    Ver también "Pasar a otro lugar": gusqua(5), tasqua

    Comentarios: La forma declarativa del verbo -tasqua es atyne y tiene casi la misma naturaleza de un verbo estativo.

    1. guas b~. Bajar algo que está en un lugar alto.

    Alcançar lo questá en alto. Guas btasqua. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 10v

    Descolgar. Guas btasqua. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 54r

    Peinar. Cuhuza bohoza zye guas btasqua. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 98r

    2. guan b~. Botar hacia abajo, arrojar.

    Derribar de lo alto. Guan btasqua. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 54r

    Arrojar otra cosa al agua. Siec guan btasqua. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 20r

    Echar de lo alto. Guan btasqua. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 65r

    Echar algo al agua arrojándolo. Siec guan btasqua. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 64r

    Echarlo de la torre abajo. Torre gen guan btasqua.
    Echarse de la torre abajo. Zytas torre gen guan zemasqua. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 65r

    3. zos b~. Arrojar en parte alta.

    Arrojar, echar en alguna parte alta alguna cosa. Zos btasqua. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 20r

    4. guat b~. Arrojar hacia arriba.

    Arrojar en alto. Guate btasqua. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 20r

    5. hui b~. Meter (lit. pasar dentro).

    Entrar otra cosa, meterla dentro. Hui btasqua. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 73r

    5.1. Encerrar.

    Ençerrar. Hui btasqua. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 71r

    Entrar otra cosa, meterla dentro. Hui btasqua. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 73r

    6. in b~. Hundir en el agua.

    Hundir en el agua. In btasqua. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 82r

    Ver también "Zambullir": in, suguagosqua, tasqua, utysuca

    7. yban b~. Despegar, separar.

    Despegar. Yban btasqua.
    Despegarse. Yban zemisqua. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 56r

    7.1. -yban ab~. Apartar.

    Apartar. Yban btasqua. Yo aparto d[e] él, zyban abtasqua; él aparta de mí, myban abtasqua; él aparta de ti, etc. Esta es la construçión.
    Apartarse. Yban zemisqua. Con la misma construçión. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 17v

    8. umys b~. Pasar, tragar.

    Pasar por el tragadero. Umys btasqua.
    Pasarse por el tragadero. Umys amisqua. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 95v

    9. fihiste a~. Borrar.

    Borrar. fihiste btasqua. l. aguezaque bgasqua.
    Borrarse. fihiste amisqua
    Borrado estar. fihiste atyne. [sic] (Giraldo & Gómez, 2012) - Ms. 2922. Voc. fol. 24v

    Ver también "Borrar": misqua, tasqua

    10. yc b~. Pasarlo, llevarlo a otro lugar.

    Echar una cosa en otra, generalmente. Yc btasqua, chahac to, échamela; mahac btanga, échatela, yc mataia. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 64r

    Pegar fuego a otra cosa. Gataz yc btasqua. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 96v

    Echarle mediçina. Mediçina yc btasqua. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 64v

    Echar más. Ingue yc btasqua. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 64v

    10.1. chahac b~. Transmitir enfermedad.

    Pegome su enfermedad. Aiu chahac abta. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 96v

    11. zpquyquy yc b~. Pensar (echarle pensamiento).

    Pensar = Zepquyquy yquybtasqua. l. Zebsunsuca. l. Yquy zebsunsuca. [sic] (Giraldo & Gómez, 2012) - Ms. 2923. fol. 33r

    Ver también "Pensar": sunsuca, tasqua

    12. anupquac b~. Achicar, menguar el tamaño.

    Achicar. Anupquac bgasqua, anupquac bquysqua, ys btasqua. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 6v

    Ver también "Achicar": anu, gasqua, quysqua, tasqua


    II. sq. tr.

    • Mover.
     

    Ver también "masqua-tasqua": masqua, tasqua

    1. ytas b~. Abrir, desenvolver o desdoblar.

    Abrir, esto es, desenboluer, desdoblar. Ytas btasqua.//
    Abrirse desta manera. Ytas atasqua.
    Abierto estar assí. Ytas atene. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 2v

    Ver también "Abrir lo que no es puerta": iansuca, nyscasuca, tasqua, uasqua, yta

    2. quyhyc a~. Cerrar.

    Çerrar. Quyhyc btasqua.
    Çerrado estar. Quyhyc atyene. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 46v

    3. fac b~. Sacar.

    Sacar echando fuera. Fac btasqua.
    Sacar llebando a otra parte. Fac zemasqua. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 112r

    Echar fuera. Fac btasqua. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 64r

    4. gannyc b~. Pasar entre renglones.

    Pasar entre rrenglones. Gannyc btasqua.
    Pasarse entre rrenglones. Gannyc zemasqua. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 96r

    5. sacan b~. Partir.

    Partir. Sacan btasqua.
    Partirse. Sacan amasqua. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 94r

    6. tei b~. Abollar.

    Abollar. Tei btasqua.
    Abollarse. Tei amasqua. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 2r

    7. asuhucaz ab~. Menear la cola.

    Cola menear. Asuhuca zabtasqua. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 40v


    III. sq. intr. Abrir. 

    Ver también "masqua-tasqua": masqua, tasqua

    1. ytas a~. Abrirse, desenvolver o desdoblarse.

    Abrir fuera de lo que es puerta = Ytasbtasqua. Abrirse correlativo de este = Ytasatasqua. [sic] (Giraldo & Gómez, 2011) - Ms. 2924. fol. 2r


    IV. sq. pl. tr. Transladarse muchas personas. (Corelativo de gusqua.) 
    1. hui b~. Entrar multitud de personas.

    Entrar uno. Hui zemisqua.
    Entrar número de ellos. Hui chigusqua.
    Entrar proseçión o multitud de jente junta. Hui btasqua. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 73r

    Ver también "gusqua-tasqua":

    uwa central: tu™w̃ro - Entrar todos a la vez (Headland )


    ys ~.
    I. loc. v. Retirar, apartar o separar a alguien o algo de alguna cosa o de algún lugar. Correlativo de masqua. 

    Ver también "masqua-tasqua": masqua, tasqua

    1. ys b~. Desprender, quitar.

    Quitarse, desasirse, desencajarse. Ys amasqua.
    Quitar assí. Ys btasqua. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 107v

    2. chues b~. Destetar.

    Destetar. Chues btasqua.
    Destetarse. Chues zmasqua. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 57v

    3. ys b~. Escoger.

    Escojer. Ys btasqua [o] ys zebiosuca [o] ys zemicusuca. Ymperatiuo, ysieu. Partisipios: ys chaieusuca, ys chaieua, ys chaieunynga. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 74r

    4. ys b~. Faltar.

    Faltar a misa. Misaz ys btasqua. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 76r

    Faltar = Zegueza. l. ysbtasqua. utrinan ysbta. falte á la Doctrina. [sic] (Giraldo & Gómez, 2011) - Ms. 2924. fol. 40r

    Faltar, zafarse, escabullirse, escusarse. Ys zemasqua. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 76r


    gazc i~.
    I. loc. v. Sentarse cruzando una pierna sobre la otra. 

    Asentarse un pie cruzado sobre otro. Gazque itasqua. [sic] (Giraldo & Gómez, 2012) - Ms. 2922. Voc. fol. 19v

    Asentarse un pie cruzado sobre otro. Gaze itasqua. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 20v


    aubac i~.
    I. loc. v. Arremeter, embestir, chocar. (lit. pasar a su encuentro). 

    Acometer, arremeter, enbestir en el enemigo. Obac itasqua. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 4v

    Ver también "Acometer": casqua(2), misqua, tasqua


    ys atyne.
    I. loc. v. Estar acostumbrado. 

    Acostunbrarse. Ys atyne [o] apquac aga [o] apquac aguene. Todos estos ynpersonales postpuestos al verbo de cuya acçión se trata, significan estar acostunbrado, abituado, echo; como, jugar bquysquas ysatyne, estoi acostumbrado a jugar [o] jugar bquysquas apquac aga [o] jugar bquysquas apquac aguene. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 5v

    Ver también "Estar acostumbrado":