De Muysc cubun - Lengua Muisca

(Diferencia entre las páginas)

m
 
m
 
Línea 1: Línea 1:
{{arte_bod
+
{{trascripcion_158
|seccion =  
+
|seccion   = Gramática
|anterior = fol 7v
+
|anterior = fol 5v
|siguiente = fol 8v
+
|siguiente = fol 6v
|foto = Bodleiana_Arte_8r.jpg
+
|foto     = Manuscrito_158_BNC_Gramatica_-_fol_6r.jpg
|morfo_d =
+
|morfo_d   =
  
{{der|[8]}}
+
{{der|6}}
<h3>Plural</h3>
+
'''[[ze-|Ze]][[-b|b]][[quysqua|quy]][[-nga|nga]]'''. Yo are. '''[[vm-|vm]]<sup>[[-m|m]]</sup>[[quysqua|quy]][[-nga|nga]]'''. &.<sup>a</sup> '''[[a-|a]][[-b|b]][[quysqua|quy]][[-nga|nga]]''' &.<sup>a</sup><br>
{{cuadricula|A=40%|B=60%
+
'''[[chi-|chi]][[-b|b]][[quysqua|quy]][[-nga|nga]]'''. &.<sup>a</sup> '''[[mi-|mi]][[quysqua|quy]][[-nga|nga]]'''. &.<sup>a</sup> '''[[a-|a]][[-b|b]][[quysqua|quy]][[-nga|nga]]'''<ref>ibid.</ref> &.<sup>a</sup><br>
|'''[[chi-|Chi]][[-g|g]][[uitisuca|uitiſuca]]'''|Noſotros açotamos,
+
<center><h4>Ymp.<sup>o</sup> 1.<sup>o</sup></h4></center>
|'''[[mi-|Mi]][[-g|g]][[uitysuca|uitiſuca]]''',|Voſotros açotays,
+
'''[[quysqua|Quy]][[-û|û]]''' has tu. '''[[quysqua|quy]][[-uua|uua]]'''. hazed vosotros.<br>
|'''[[a-|A]][[-g|g]][[uitysuca|uitiſuca]]''',|Aquellos açotan.
+
<center><h4>Ymp.<sup>o</sup> 2.<sup>o</sup></h4></center>
}}
+
'''[[cha-|cha]][[quysqua|qui]][[-sca|sca]]'''. eſte yo haciendo. '''[[ma-|Ma]][[quysqua|qui]][[-sca|sca]]'''. eſta tu &.<sup>a</sup><br>
 +
'''[[quysqua|qui]][[-sca|sca]]''' eſte aquel &.<sup>a</sup> '''[[chi-|chi]][[quysqua|qui]][[-sca|sca]]''' eſtemos &.<sup>a</sup> '''[[mi-|Mi]][[quysqua|qui]][[-sca|sca]]''' <br>
 +
eſtad &.<sup>a</sup> '''[[quysqua|qui]][[-sca|sca]]''' eſten aquellos haçiendo.<br>
 +
<center><h4>Otro Ymp.<sup>o</sup> 2.<sup>o</sup></h4></center>
 +
'''[[cha-|Cha]][[quysqua|quy]][[-ia|ia]]  '''. haga Yo. '''[[ma-|ma]][[quysqua|quy]][[-ia|ia]]''' has tu. '''[[quysqua|quy]][[-ia|ia]]''' haga <br>
 +
aquel. '''[[chi-|chi]][[quysqua|quy]][[-ia|ia]]''' hagamos &.<sup>a</sup> '''[[mi-|Mi]][[quysqua|quy]][[-ia|ia]]''' hagais &.<sup>a</sup> '''[[quysqua|quy]][[-ia|ia]]'''<br>
 +
hagan aquellos=<br>
 +
<center><h4>Supino 1.<sup>o</sup></h4></center>
 +
'''[[ze-|Ze]][[-b|b]][[quysqua|quy]][[-ioa|ioa]]'''. hazer  o p{{in|a}} hazer Yo. '''[[vm-|vm]]<sup>[[-m|m]]</sup>.[[quysqua|quy]][[-ioa|ioa]]''' &.<sup>a</sup> <br>
 +
'''[[a-|a]][[-b|b]][[quysqua|quy]][[-ioa|ioa]]''' &.<sup>a</sup> '''[[chi-|chi]][[-b|b]][[quysqua|quy]][[-ioa|ioa]]''' &.<sup>a</sup> '''[[mi-|mi]][[-b|b]][[quysqua|quy]][[-ioa|ioa]]''' &.<sup>a</sup><br>  
 +
'''[[a-|a]][[-b|b]][[quysqua|quy]][[-ioa|ioa]]''' &.<sup>a</sup><br>
 +
<center><h4>Supino 2.<sup>o</sup></h4></center>
 +
'''[[quysqua|Qui]][[-ca|ca]]'''. a hazer.<br>
 +
<center><h4>Partiçipios.</h4></center>
 +
<h5>de presente y de p.<sup>o</sup> ymp.<sup>to</sup></h5>
 +
'''[[cha-|Cha]][[quysqua|qui]][[-sca|sca]]'''. Yo el que hago o haçia. '''[[ma-|Ma]][[quysqua|qui]][[-sca|sca]]''' &.<sup>a</sup><br>
 +
'''[[quysqua|qui]][[-sca|sca]]''' &.<sup>a</sup> '''[[chi-|Chi]][[quysqua|qui]][[-sca|sca]]''' &.<sup>a</sup> '''[[mi-|Mi]][[quysqua|qui]][[-sca|sca]]''' &.<sup>a</sup> '''[[quysqua|qui]][[-sca|sca]]''' &.<sup>a</sup><br>
 +
<center><h4>Preterito p.to y plusquanperfecto.</h4></center>
 +
'''[[cha-|Cha]][[quysqua|quy]][[-ia|ia]]'''. Yo El que hise o abia echo. '''[[ma-|Ma]][[quysqua|quy]][[-ia|ia]]''' &.<sup>a</sup><br>
 +
'''[[quysqua|quy]][[-ia|ia]]''' &.<sup>a</sup> '''[[chi-|chi]][[quysqua|quy]][[-ia|ia]]''' &.<sup>a</sup> '''[[mi-|Mi]][[quysqua|quy]][[-ia|ia]]''' &.<sup>a</sup> '''[[quysqua|quy]][[-ia|ia]]''' &.<sup>a</sup><br>
 +
<center><h4>Futuro</h4></center>
 +
'''[[cha-|cha]][[quysqua|qui]][[-nga|nga]]'''. yo el que hare o tengo de hazer. '''[[ma-|Ma]][[quysqua|qui]][[-nga|n'''[-]<br>
 +
'''ga]]''' &.<sup>a</sup> '''[[quysqua|qui]][[-nga|nga]]''' &.<sup>a</sup> '''[[chi-|chi]][[quysqua|qui]][[-nga|nga]]''', '''[[mi-|mi]][[quysqua|qui]][[-nga|nga]]''', '''[[quysqua|qui]][[-nga|nga]]'''<br>
 +
{{der|futuro 2.o}}
  
<center><h2>Preterito perfecto</h2></center>
 
<center>Formaſe del preſente {{lat|ablata|cortada}}, el '''[[-suca|ſuca]]'''</center>
 
{{cuadricula|A=40%|B=60%
 
|'''[[tz-|Tz]][[-g|g]][[uitysuca|uiti]]''',|Yo açote,
 
|'''[[vm-|Vm]][[-g|g]][[uitysuca|uiti]]''',|Tu açotaſte,
 
|'''[[a-|A]][[-g|g]][[uitysuca|uiti]]''',|Aquel açoto.
 
}}
 
<h3>Plural</h3>
 
{{cuadricula|A=40%|B=60%
 
|'''[[chi-|Chi]][[-g|g]][[uitysuca|uiti]]'''|Noſotros açotamos,
 
|'''[[mi-|Mi]][[-g|g]][[uitysuca|uiti]]''',|Voſotros açotaſtes,
 
|'''[[a-|A]][[-g|g]][[uitysuca|uiti]]''',|Aquellos açotaron.
 
}}
 
  
<center><h2>Futuro</h2></center>
 
Formaſe deſte preterito, añadiendo, '''[[-ninga|nin]]''', &<br>
 
'''[[-nga|ga]]''' {{lat|verbi gracia}}.
 
{{cuadricula|A=40%|B=60%
 
|'''[[tz-|Tz]][[-g|g]][[uitysuca|uiti]][[-ninga|ninga]]''',|yo açotare,
 
|'''[[vm-|Vm]][[-g|g]][[uitysuca|uiti]][[-ninga|ninga]]''',|tu açotaras,
 
|'''[[a-|A]][[-g|g]][[uitysuca|uiti]][[-ninga|ninga]]''',|aquel<ref>En el original "aqnel".</ref> açotara.
 
}}
 
<h3>Plural</h3>
 
{{cuadricula|A=40%|B=60%
 
|'''[[chi-|Chi]][[-g|g]][[uitysuca|uiti]][[-ninga|ninga]]'''|Noſotros açotaremos,
 
|'''[[mi-|Mi]][[-g|g]][[uitysuca|uiti]][[-ninga|ninga]]''',|Voſotros açotareys,
 
|'''[[a-|A]][[-g|g]][[uitysuca|uiti]][[-ninga|ninga]]''',|Aquellos<ref>En el original "Aqnellos".</ref> açotaran.
 
}}
 
{{der|Imper.}}
 
  
  
|texto =  
+
|texto     =
{{der|[8]}}
 
<h3>Plural</h3>
 
{{cuadricula|A=40%|B=60%
 
|'''Chiguitiſuca'''|Noſotros açotamos,
 
|'''Miguitiſuca''',|Voſotros açotays,
 
|'''Aguitiſuca''',|Aquellos açotan.
 
}}
 
  
<center><h2>Preterito perfecto</h2></center>
+
{{der|6}}
<center>Formaſe del preſente {{lat|ablata|cortada}}, el '''ſuca'''</center>
+
'''Zebquynga''', yo aré. '''Vmquynga''', etc. '''Abquynga''', etc.<br>
{{cuadricula|A=40%|B=60%
+
'''Chibquynga''', etc. ''' Miquynga''', etc. '''Abquynga''', etc.<br>
|'''Tzguiti''',|Yo açote,
+
<center><h4>Ymp[erativ]o 1<sup>o</sup></h4></center>
|'''Vmguiti''',|Tu açotaſte,
+
'''Quyú''', has tú. '''Quyuua''', hazed vosotros<br>
|'''Aguiti''',|Aquel açoto.
+
<center><h4>Ymp[erativ]o 2<sup>o</sup> </h4></center>
}}
+
'''Chaquisca''', esté yo haciendo. '''Maquisca''', estés<ref>En el original, "está."</ref> tú, etc.<br>  
<h3>Plural</h3>
+
'''Quisca''', esté aquel, etc. '''Chiquisca''', estemos, etc. '''Miquisca''', <br>
{{cuadricula|A=40%|B=60%
+
estad, etc. '''Quisca''', estén aquellos haçiendo.<br>
|'''Chiguiti'''|Noſotros açotamos,
+
<center><h4>Otro ymp[erativ]o 2<sup>o</sup></h4></center>
|'''Miguiti''',|Voſotros açotaſtes,
+
'''Chaquyia''', haga yo. '''Maquyia''', has tú. '''Quyia''', haga <br>
|'''Aguiti''',|Aquellos açotaron.
+
aquel. '''Chiquyia''', hagamos, etc. '''Miquyia''', hagáis, etc. '''Quyia''', hagan<br>
}}
+
aquellos<br>
 
+
<center><h4>Supino 1<sup>o</sup></h4></center>
<center><h2>Futuro</h2></center>
+
'''Zebquyioa''', hazer  o p[ar]a hazer yo. '''Vmquyioa''', etc. <br>
Formaſe deſte preterito, añadiendo, '''nin''', &<br>
+
'''Abquyioa''', etc.'''Chibquyioa''', etc. '''Mibquyioa''', etc.<br>
'''ga''' {{lat|verbi gracia}}.
+
'''Abquyioa''', etc.<br>
{{cuadricula|A=40%|B=60%
+
<center><h4>Supino 2<sup>o</sup></h4></center>
|'''Tzguitininga''',|yo açotare,
+
'''Quica''', a hazer
|'''Vmguitininga''',|tu açotaras,
+
<center><h4>Partiçipios</h4></center>
|'''Aguitininga''',|aquel<ref>En el original "aqnel".</ref> açotara.
+
<h5>de presente y de p[retérit]o ymp[erfec]to</h5>
}}
+
'''Chaquisca''', yo el que hago o haçía. '''Maquisca''', etc.<br>
<h3>Plural</h3>
+
'''Quisca''', etc. '''Chiquisca''', etc. '''Miquisca''', etc. '''Quisca''', etc.<br>
{{cuadricula|A=40%|B=60%
+
<center><h4>Pretérito p[erfec]to y plusquanperfecto</h4></center>
|'''Chiguitininga'''|Noſotros açotaremos,
+
'''Chaquyia''', yo el que Pise o abía echo. '''Maquyia''', etc.<br>
|'''Miguitininga''',|Voſotros açotareys,
+
'''Quyia''', etc. '''Chiquyia''', etc. '''Miquyia''', etc. '''Quyia''', etc.<br>
|'''Aguitininga''',|Aquellos<ref>En el original "Aqnellos".</ref> açotaran.
+
<center><h4>Futuro</h4></center>
}}
+
'''Chaquinga''', yo el que haré o tengo de hazer. '''Maquin'''[-]<br>
{{der|Imper.}}
+
'''ga''', etc. '''Quinga''', etc. '''Chiquinga''', '''Miquinga''', '''Quinga'''<br>
  
 
}}
 
}}

Revisión del 14:07 7 oct 2020

Lematización[1]
6

Zebquynga. Yo are. vmmquynga. &.a abquynga &.a
chibquynga. &.a miquynga. &.a abquynga[2] &.a

Ymp.o 1.o

Quyû has tu. quyuua. hazed vosotros.

Ymp.o 2.o

chaquisca. eſte yo haciendo. Maquisca. eſta tu &.a
quisca eſte aquel &.a chiquisca eſtemos &.a Miquisca
eſtad &.a quisca eſten aquellos haçiendo.

Otro Ymp.o 2.o

Chaquyia . haga Yo. maquyia has tu. quyia haga
aquel. chiquyia hagamos &.a Miquyia hagais &.a quyia
hagan aquellos=

Supino 1.o

Zebquyioa. hazer o p˰a hazer Yo. vmm.quyioa &.a
abquyioa &.a chibquyioa &.a mibquyioa &.a
abquyioa &.a

Supino 2.o

Quica. a hazer.

Partiçipios.

de presente y de p.o ymp.to

Chaquisca. Yo el que hago o haçia. Maquisca &.a
quisca &.a Chiquisca &.a Miquisca &.a quisca &.a

Preterito p.to y plusquanperfecto.

Chaquyia. Yo El que hise o abia echo. Maquyia &.a
quyia &.a chiquyia &.a Miquyia &.a quyia &.a

Futuro

chaquinga. yo el que hare o tengo de hazer. Maquin[-]
ga
&.a quinga &.a chiquinga, miquinga, quinga

futuro 2.o
Fotografía[3]
Manuscrito 158 BNC Gramatica - fol 6r.jpg

Referencias

  1. Lematización realizada manualmente por Diego F. Gómez, usando como base a Gómez & Torres. Transcripción Raro Manuscrito 158 BNC. ICANH. 2014. Esta lematización se realizó gracias al apoyo del Instituto Colombiano de Antropología e Historia.
  2. ibid.
  3. Fotografía tomada del R.M. 158 de la Biblioteca Nacional de Colombia, gracias a la colaboración de su Coordinador de Colecciones y Servicios.