De Muysc cubun - Lengua Muisca

m
m
 
(No se muestran 10 ediciones intermedias del mismo usuario)
Línea 70: Línea 70:
 
}}
 
}}
  
<!-- Con sufijos -->
 
  
 
{{subacep
 
{{subacep
| quihichyba
+
| quihichy[[-ba]]
 
| Dedo del pie
 
| Dedo del pie
 
|sema=Pie
 
|sema=Pie
Línea 91: Línea 90:
 
}}
 
}}
  
<!-- Sustantivos -->
 
  
 
{{subacep
 
{{subacep
Línea 101: Línea 99:
 
}}
 
}}
  
}}
 
  
  
  
{{II| num. | Diez, pies |
 
|gra = Seguido de otro numeral
 
|come = Metáfora de los diez dedos de los pies
 
|sema=Número
 
|cit=
 
  
{{voc_158|Diez y seis. ''<u>Quihicha</u>ta â''.<br>Diez y seis son. ''<u>Quihicha</u>tas gue''.<br>Díez y seis serán. ''<u>Quihicha</u>tas nga''.|59r}}
+
| cons =
 +
 
 +
 
  
}}
 
  
  
{{L_I| loc. posp. | De, por causa de | z~c
+
{{subacep
 +
| {{POSS}}-{{~}}{{ALL}}
 +
| De, por causa de
 
|def = Denota la causa u origen de algo. Parece usarse sólo con personas
 
|def = Denota la causa u origen de algo. Parece usarse sólo con personas
 
|sema=De
 
|sema=De
|cit=  
+
|citas=  
  
 
{{voc_158| Esconder &#61; ''bchiysuca''. escondíolo de mi. ''zequihichac abchisy'' &#61;|74r}}
 
{{voc_158| Esconder &#61; ''bchiysuca''. escondíolo de mi. ''zequihichac abchisy'' &#61;|74r}}
Línea 128: Línea 123:
  
  
{{L_II| loc. posp. | Contra, por causa de | z~c
+
{{subacep
 +
| {{POSS}}-{{~}}{{INE}}
 +
| Contra, por causa de  
 
|def = Parece usarse sólo con personas
 
|def = Parece usarse sólo con personas
 
|sema=Contra
 
|sema=Contra
|cit=  
+
|citas=  
  
 
{{voc_158|Contra ti está mascando hayo. ''Umquichac abchusqua''.|44r}}
 
{{voc_158|Contra ti está mascando hayo. ''Umquichac abchusqua''.|44r}}
Línea 138: Línea 135:
  
  
{{L_III| loc. posp. | Al pie de, junto a. | ~n
+
{{subacep
 +
| {{N}} {{~}}{{INE}}
 +
| Al pie de, junto a.  
 
|come=
 
|come=
  
 
La cita de la acepción del ejemplo podría entenderse como "en la parte baja" de algo, pero el cognado uwa parece indicar que significa 'junto a'.
 
La cita de la acepción del ejemplo podría entenderse como "en la parte baja" de algo, pero el cognado uwa parece indicar que significa 'junto a'.
 +
 
|cog=
 
|cog=
  
 
{{tuf|quesa(4)|''ques ícara''. al pie de.|Headland}}
 
{{tuf|quesa(4)|''ques ícara''. al pie de.|Headland}}
  
|cit=
+
|citas=
  
 
{{voc_2922|Cabar al pie del arbol. ''quye quihichan bquyhyusuca''.|31r}}
 
{{voc_2922|Cabar al pie del arbol. ''quye quihichan bquyhyusuca''.|31r}}
Línea 153: Línea 153:
  
  
{{L_IV| loc. posp. | En amparo de | ~n
+
{{subacep
 +
| {{POSS}}-{{~}}{{INE}}
 +
| En amparo de  
 
|def = lit. al pie de
 
|def = lit. al pie de
 
|sema=Cuidar
 
|sema=Cuidar
|cit=  
+
|citas=  
  
 
{{voc_158|Cuydar de alguna cosa. ''Aquihichan zemisqua'' [o] ''zepquansuca'' [o] ''aquichan zequynsuca''.|45r}}
 
{{voc_158|Cuydar de alguna cosa. ''Aquihichan zemisqua'' [o] ''zepquansuca'' [o] ''aquichan zequynsuca''.|45r}}
Línea 164: Línea 166:
  
  
{{L_V| loc. posp. | A pie |z~ bohoze
+
{{subacep
 +
| {{POSS}}-{{~}} [[bohoze]]
 +
| A pie  
 
|def = Literalmente "con mis pies, con tus pies, etc"
 
|def = Literalmente "con mis pies, con tus pies, etc"
 +
|citas=
 +
 +
{{voc_158|A pie. ''Zquihicha bohoze, mquihicha bohoze'', etc. |18r}}
 +
 +
}}
 +
 +
 +
}}
 +
 +
 +
 +
{{II| num. | Diez, pies |
 +
|gra = Seguido de otro numeral
 +
|come = Metáfora de los diez dedos de los pies
 +
|sema=Número
 
|cit=  
 
|cit=  
  
{{voc_158|A pie. ''Zquihicha bohoze, mquihicha bohoze'', etc. |18r}}
+
{{voc_158|Diez y seis. ''<u>Quihicha</u>ta â''.<br>Diez y seis son. ''<u>Quihicha</u>tas gue''.<br>Díez y seis serán. ''<u>Quihicha</u>tas nga''.|59r}}
  
 
}}
 
}}

Revisión actual - 19:18 16 nov 2025

quihicha#I s. Pie, pata, *base.  || quihicha#II num. Diez, pies  || quihicha#III  || quihicha#IV  || quihicha#V  || quihicha#L I

Diccionario muysca - español. © Diego F. Gómez (2008 - 2025).

quihicha, qhicha, qhicħa, qhicħâ, qhuicħa, qhîcħa, qhîcħâ, quicha, quihycha

Fon. Gonz.*/kihiʂa/ Cons. */kihitʲa/
    k:k i:e ʔ:0 ʃ:s a:a
    I. s. Pie, pata, *base. 

    Ver también " Pie ": quihicha

    Pie. Quihicha. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 98r

    uwa central: quesa(4) - 1. pie. (Headland )
    uwa central: at_quesa - 1. muñeca (Headland )
    uwa Raw riya: keskara - Pie (Bonilla & Gómez )
    Barí ará: kittuu - Pie (Mogollón)
    damana: kɨsá - Pie (Huber & Reed )
    Ikʉ (Arhuaco): kʉttʉ - Pie (Frank )
    Ikʉ (Arhuaco): kətə - Pie (Landaburu )
    kággaba (kogui): kasa - Pie (Huber & Reed )
    ette taara: kissa - Pie (Niño)
    Cabécar: klö - Pie (Peña)
    Bribri: kalö̀jkue - pie (Margery (Krohn))
    1. Pata de animal.

      Pata de animal. Quihicha. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 18r


    2. Base (Objeto que rodea la base de algo)

      Collarejo = chyza quihicha = [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 40r

      Ver también " Base ": quihicha

      Ver también " Cuello ": bize quyne, chyza, gy quihicha, gy(2), gyquyn, hita, iospqua, pquohoza, quihicha, uinpqua, zoipqua, zoipquyta


    3. quihichy-ba
    4. Dedo del pie

      Dedo del pie. Quihichyua. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 52v

      Dedo del pie = Quihichyba. [sic] (Giraldo & Gómez, 2012) - Ms. 2923. fol. 16v

      Ver también " Pie ": quihicha

      Ver también " Dedo ": -ba, coca, coquiba, quihicha, yta


    5. ~ oque
    6. Pisada

      Pisada = quihicha oque. [sic] (Giraldo & Gómez, 2012) - Ms. 2923. fol. 33r

      Ver también " Señal ": quihicha

    Construcciones:
      [POSS]-quihicha-n[INE]
    1. De, por causa de (Denota la causa u origen de algo. Parece usarse sólo con personas)

      Esconder = bchiysuca. escondíolo de mi. zequihichac abchisy = [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 74r

      Escondioʃe de mi = zequihichac achisgo = [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 74r

      Llorar a otro = aquihichac zeconsuca = [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 85v

      Ver también " De ": -s(2), quihicha, xicasâ


    2. [POSS]-quihicha-n[INE]
    3. Contra, por causa de (Parece usarse sólo con personas)

      Contra ti está mascando hayo. Umquichac abchusqua. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 44r

      Ver también " Contra ": quihicha


    4. [N] quihicha-n[INE]
    5. Al pie de, junto a.

      Cabar al pie del arbol. quye quihichan bquyhyusuca. [sic] (Giraldo & Gómez, 2012) - Ms. 2922. Voc. fol. 31r

      Comentarios: La cita de la acepción del ejemplo podría entenderse como "en la parte baja" de algo, pero el cognado uwa parece indicar que significa 'junto a'.


    6. [POSS]-quihicha-n[INE]
    7. En amparo de (lit. al pie de)

      Cuydar de alguna cosa. Aquihichan zemisqua [o] zepquansuca [o] aquichan zequynsuca. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 45r

      Desanparada persona. Hos pquaoa magueza [o] aquihi chan minga magueza. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 54r

      Ver también " Cuidar ": ho, misqua, quihicha, zihisqua


    8. [POSS]-quihicha bohoze
    9. A pie (Literalmente "con mis pies, con tus pies, etc")

      A pie. Zquihicha bohoze, mquihicha bohoze, etc. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 18r



    II. num. Diez, pies (  Gram. Seguido de otro numeral.)

    Comentarios: Metáfora de los diez dedos de los pies

    Ver también " Número ": aca, ata, boza, cuhupqua, gueta, hyzca, mica, muyhyca, quihicha, suhuza, taa, tama, ubchihica

    Diez y seis. Quihichata â.
    Diez y seis son. Quihichatas gue.
    Díez y seis serán. Quihichatas nga. [sic] (Gómez & Torres, 2013) - Ms. 158. Voc. fol. 59r