De Muysc cubun - Lengua Muisca

m
m
Línea 5: Línea 5:
 
|foto = Manuscrito_2923_BPRM_fol_4r.jpg
 
|foto = Manuscrito_2923_BPRM_fol_4r.jpg
 
|morfo_d =  
 
|morfo_d =  
 
 
  
 
{{der|4}}
 
{{der|4}}
 
+
# Agudo de ingenio = '''[[ze-|Ze]][[puyquychie]][[gué]]'''.<br>
Agudo de ingenio = '''[[ze-|Ze]][[puyquychie]][[gué]]'''.<br>
+
# Agudeza de vista = '''[[opquachie]]'''.<br>
 
+
# Agudo de vista = '''[[z-|Z]][[upquachie]][[gué|gué]]'''.<br>
Agudeza de vista = '''[[opquachie]]'''.<br>
+
# Aguelo = '''[[guêxica|Guêxica]]'''. Mi aguelo = '''[[ze-|Ze]][[guexica]]'''.<br>
 
+
# Aguela = '''[[caca|Caca]]'''.<br>
Agudo de vista = '''[[z-|Z]][[upquachie]][[gué|gué]]'''.<br>
+
# Agujero = '''[[pihigua|Pihigua]]'''.<br>
 
+
# Agujerear = '''[[ze-|Ze]]{{an|[[-p|p]]|}}[[pihiguasuca|pihigua]][[-suca|suca]]'''.<br>
Aguelo = '''[[guêxica|Guêxica]]'''. Mi aguelo = '''[[ze-|Ze]][[guexica]]'''.<br>
+
# Aechar = '''[[ze-|Ze]][[-b|b]][[tytysuca|tyty]][[-suca|suca]]'''.<br>
 
+
# Aechaduras = '''[[gy]]'''. {{lat|l.}} '''[[ihigá]]'''.<br>
Aguela = '''[[caca|Caca]]'''.<br>
+
# Ahincadam.<sup>te</sup> = '''[[gata|Gata]][[gue]][[-ca|ca]]'''.<br>
 
+
# Ahitarse = '''[[z-|Z]][[ie(4)|ie]][[-c|c]] [[a-|a]][[-m|m]][[asuasuca|asua]][[-suca|suca]]'''. {{lat|l.}} '''[[z-|Z]][[ie(4)|ie]][[-c|c]] [[a-|a]][[-b|b]][[tysysuca|tysy]][[-suca|suca]]'''.<br>
Agujero = '''[[pihigua|Pihigua]]'''.<br>
+
# Ahogarse en el agua = '''[[sie(2)|Sie]][[-que|que]] [[bhysqua|bhy]][[-squa|squa]]'''.<br>
 
+
# Ahogar à otro asi = '''[[sie(2)|Sie]][[-que|que]] [[ze-|Ze]][[-b|b]][[gusqua|gu]][[-squa|squa]]'''.<br>
Agujerear = '''[[ze-|Ze]]<sup>[[-p|p]]</sup>[[pihiguasuca|pihigua]][[-suca|suca]]'''.<br>
+
# Ahorcar = '''[[gua|Gua]][[-n(3)|n]] [[-b|b]][[zasqua|za]][[-squa|squa]]'''.<br>
 
+
# Ahorcado estar = '''[[gua|Gua]][[-n(3)|n]] [[i-|i]][[zone]]'''.<br>
Aechar = '''[[ze-|Ze]][[-b|b]][[tytysuca|tyty]][[-suca|suca]]'''.<br>
+
# Ahorcarse = '''[[chihize|Chihiz]][[-que|que]] [[i-|i]][[zasqua|za]][[-squa|squa]]'''.<br>
 
+
# Ahuyentar, hacer huir = '''[[ze-|Ze]][[-b|b]][[iahasẏsuca|iahasẏ]][[-suca|suca]]'''.<br>
Aechaduras = '''[[gy]]'''. {{lat|l.}} '''[[ihigá]]'''.<br>
+
# Ahumarse = '''[[a-|A]][[iquensuca|ique]][[-n(2)|n]][[-suca|suca]]'''.<br>
 
+
# Aŷ, quexandose = '''[[agai|Agai]]'''. {{lat|l.}} '''[[aguyi]]'''.<br>
Ahincadam.<sup>te</sup> = '''[[gata|Gata]][[gue]][[-ca|ca]]'''.<br>
+
# Ai, donde tu estàs, ò alli refiriendo = '''[[yna|Yna]][[-ca|ca]]'''. {{lat|l.}} '''[[yno]][[-ca|ca]]'''.<br>
 
+
# Ai, {{lat|id est}}, en eso de ay = '''[[yna|Yna]] [[puyhyca]][[-na|na]]'''.<br>
Ahitarse = '''[[z-|Z]][[ie(4)|ie]][[-c|c]] [[a-|a]][[-m|m]][[asuasuca|asua]][[-suca|suca]]'''. {{lat|l.}} '''[[z-|Z]][[ie(4)|ie]][[-c|c]] [[a-|a]][[-b|b]][[tysysuca|tysy]][[-suca|suca]]'''.<br>
+
# Ay cerquita = '''[[hanu|Hanu]][[-pqua|pqua]]'''. i. en otro buio, o aposento de la misma <sup>casa.</sup><br>
 
+
# Ay, {{lat|id est, Væ!|Es decir, ¡Ay! (Interjección)}} '''[[tohoni]]'''. {{lat|l.}} '''[[chyhyzyca|chyhyZyca]]'''.<br>
Ahogarse en el agua = '''[[sie(2)|Sie]][[-que|que]] [[bhysqua|bhy]][[-squa|squa]]'''.<br>
+
# Ayer = '''[[muyhyca(2)|Muyhyca]] [[sua(2)|sua]][[-sa|sa]].<br>
 
+
# Ayer de mañana = '''[[muyhyca(2)|Muyhyca]] [[sua(2)|sua]][[-sa|sa]] [[zaco]][[-sa|sa]]'''.<br>
Ahogar à otro asi = '''[[sie(2)|Sie]][[-que|que]] [[ze-|Ze]][[-b|b]][[gusqua|gu]][[-squa|squa]]'''.<br>
+
# Ayer tarde = '''[[muyhyca(2)|Muyhyca]] [[sua(2)|sua]][[-sa|sa]] [[suame]][[-na|na]]'''.<br>
 
+
# Ayrazo fuerte = '''[[cusybchyhica|Cusybchyhica]]'''.<br>
Ahorcar = '''[[gua|Gua]][[-n(3)|n]] [[-b|b]][[zasqua|za]][[-squa|squa]]'''.<br>
+
# Ayre = '''[[fiba]]'''.<br>
 
+
# Ayudar = '''[[a-|A]][[sa|sa]][[-n(3)|n]] [[-b|b]][[zisqua|zi]][[-squa|squa]]'''.<br>
Ahorcado estar = '''[[gua|Gua]][[-n(3)|n]] [[i-|i]][[zone]]'''.<br>
+
# Ayunar de gentiles = '''[[i-|I]][[zagosqua|za]][[-gosqua|gosqua]]'''.<br>
 
+
# Ayuno asi = '''[[zago|Zago]]'''.<br>
Ahorcarse = '''[[chihize|Chihiz]][[-que|que]] [[i-|i]][[zasqua|za]][[-squa|squa]]'''.<br>
+
# Ajuntar = '''[[hata(2)|Hata]][[-n(3)|n]] [[ze-|ze]][[-b|b]][[quysqua|quy]][[-squa|squa]]'''. {{lat|l.}} '''[[uba|Vba]][[-que|que]] [[ze-|ze]][[-b|b]][[tasqua|ta]][[-squa|squa]]'''.<br>
 
+
# Ajuntarse = '''[[hata(2)|Hata]][[-n(3)|n]] [[a-|a]][[quynsuca|quy]][[-n(2)|n]][[-suca|suca]]'''. Participio = '''[[hata(2)|Hata]][[-n(3)|n]] [[quynsuca|quys]][[-a(2)|a]]'''.<br>
Ahuyentar, hacer huir = '''[[ze-|Ze]][[-b|b]][[iahasẏsuca|iahasẏ]][[-suca|suca]]'''.<br>
 
 
 
Ahumarse = '''[[a-|A]][[iquensuca|ique]][[-n(2)|n]][[-suca|suca]]'''.<br>
 
 
 
Aŷ, quexandose = '''[[agai|Agai]]'''. {{lat|l.}} '''[[aguyi]]'''.<br>
 
 
 
Ai, donde tu estàs, ò alli refiriendo = '''[[yna|Yna]][[-ca|ca]]'''. {{lat|l.}} '''[[yno]][[-ca|ca]]'''.<br>
 
 
 
Ai, {{lat|id est}}, en eso de ay = '''[[yna|Yna]] [[puyhyca]][[-na|na]]'''.<br>
 
 
 
Ay cerquita = '''[[hanu|Hanu]][[-pqua|pqua]]'''. i. en otro buio, o aposento de la misma <sup>casa.</sup><br>
 
 
 
Ay, {{lat|id est, Væ!|Es decir, ¡Ay! (Interjección)}} '''[[tohoni]]'''. {{lat|l.}} '''[[chyhyzyca|chyhyZyca]]'''.<br>
 
 
 
Ayer = '''[[muyhyca(2)|Muyhyca]] [[sua(2)|sua]][[-sa|sa]].<br>
 
 
 
Ayer de mañana = '''[[muyhyca(2)|Muyhyca]] [[sua(2)|sua]][[-sa|sa]] [[zaco]][[-sa|sa]]'''.<br>
 
 
 
Ayer tarde = '''[[muyhyca(2)|Muyhyca]] [[sua(2)|sua]][[-sa|sa]] [[suame]][[-na|na]]'''.<br>
 
 
 
Ayrazo fuerte = '''[[cusybchyhica|Cusybchyhica]]'''.<br>
 
 
 
Ayre = '''[[fiba]]'''.<br>
 
 
 
Ayudar = '''[[a-|A]][[sa|sa]][[-n(3)|n]] [[-b|b]][[zisqua|zi]][[-squa|squa]]'''.<br>
 
 
 
Ayunar de gentiles = '''[[i-|I]][[zagosqua|za]][[-gosqua|gosqua]]'''.<br>
 
 
 
Ayuno asi = '''[[zago|Zago]]'''.<br>
 
 
 
Ajuntar = '''[[hata(2)|Hata]][[-n(3)|n]] [[ze-|ze]][[-b|b]][[quysqua|quy]][[-squa|squa]]'''. {{lat|l.}} '''[[uba|Vba]][[-que|que]] [[ze-|ze]][[-b|b]][[tasqua|ta]][[-squa|squa]]'''.<br>
 
 
 
Ajuntarse = '''[[hata(2)|Hata]][[-n(3)|n]] [[a-|a]][[quynsuca|quy]][[-n(2)|n]][[-suca|suca]]'''. Participio = '''[[hata(2)|Hata]][[-n(3)|n]] [[quynsuca|quys]][[-a(2)|a]]'''.<br>
 
 
{{lat|l.}} '''[[uba|Vba]][[-que|que]] [[ze-|Ze]][[-b|b]][[quysqua|quy]][[-squa|squa]]'''. {{lat|l.}}  '''[[atuqua|Atuqua]][[-que|que]] [[-b|b]][[gasqua|ga]][[-squa|squa]]'''.<br>
 
{{lat|l.}} '''[[uba|Vba]][[-que|que]] [[ze-|Ze]][[-b|b]][[quysqua|quy]][[-squa|squa]]'''. {{lat|l.}}  '''[[atuqua|Atuqua]][[-que|que]] [[-b|b]][[gasqua|ga]][[-squa|squa]]'''.<br>
  

Revisión del 13:49 9 abr 2023

4

Agudo de ingenio = Zepuyquy chiegué.

Agudeza de vista = opquachie.

Agudo de vista = Zupqua chie gué.

Aguelo = Guêxica. Mi aguelo = Zeguexica.

Aguela = Caca.

Agujero = Pihigua.

Agujerear = Zepihiguasuca.

Aechar = Zebtytysuca.

Aechaduras = gy. l. ihigá.

Ahincadam.te = Gata gueca.

Ahitarse = Ziecama suasuca. l. Ziecabtysysuca.

Ahogarse en el agua = Sieque bhysqua.

Ahogar à otro asi = Sieque Zebgusqua.

Ahorcar = Guan bzasqua.

Ahorcado estar = Guan izone.

Ahorcarse = Chihizque izasqua.

Ahuyentar, hacer huir = Zebiahasẏsuca.

Ahumarse = Aiquensuca.

Aŷ, quexandose = Agai. l. aguyi.

Ai, donde tu estàs, ò alli refiriendo = Ynaca. l. ynoca.

Ai, id est, en eso de ay = Ynapuyhycana.

Ay cerquita = Hamipqua. i. en otro buio, o aposento de la misma casa.

Ay, id est, Væ![1] tohoni. l. chyhyZyca.

Ayer = Muyhycasuasa.

Ayer de mañana = Muyhycasuasa zacosa.

Ayer tarde = Muyhyca suasa suamena.

Ayrazo fuerte = Cusyb chy hica.

Ayre = fiba.

Ayudar = Asan bzisqua.

Ayunar de gentiles = Izagosqua.

Ayuno asi = Zago.

Ajuntar = Hatan zebquysqua. l. Vbaque zebtasqua.

Ajuntarse = Hatan aquynsuca. Participio = Hatan quysa.

l. Vbaque Zebquysqua. l. Atuquaque bgasqua.
Lematización[2]
4
  1. Agudo de ingenio = Zepuyquychiegué.
  2. Agudeza de vista = opquachie.
  3. Agudo de vista = Zupquachiegué.
  4. Aguelo = Guêxica. Mi aguelo = Zeguexica.
  5. Aguela = Caca.
  6. Agujero = Pihigua.
  7. Agujerear = Ze[p]pihiguasuca.
  8. Aechar = Zebtytysuca.
  9. Aechaduras = gy. l. ihigá.
  10. Ahincadam.te = Gatagueca.
  11. Ahitarse = Ziec amasuasuca. l. Ziec abtysysuca.
  12. Ahogarse en el agua = Sieque bhysqua.
  13. Ahogar à otro asi = Sieque Zebgusqua.
  14. Ahorcar = Guan bzasqua.
  15. Ahorcado estar = Guan izone.
  16. Ahorcarse = Chihizque izasqua.
  17. Ahuyentar, hacer huir = Zebiahasẏsuca.
  18. Ahumarse = Aiquensuca.
  19. Aŷ, quexandose = Agai. l. aguyi.
  20. Ai, donde tu estàs, ò alli refiriendo = Ynaca. l. ynoca.
  21. Ai, id est, en eso de ay = Yna puyhycana.
  22. Ay cerquita = Hanupqua. i. en otro buio, o aposento de la misma casa.
  23. Ay, id est, Væ![3] tohoni. l. chyhyZyca.
  24. Ayer = Muyhyca suasa.
  25. Ayer de mañana = Muyhyca suasa zacosa.
  26. Ayer tarde = Muyhyca suasa suamena.
  27. Ayrazo fuerte = Cusybchyhica.
  28. Ayre = fiba.
  29. Ayudar = Asan bzisqua.
  30. Ayunar de gentiles = Izagosqua.
  31. Ayuno asi = Zago.
  32. Ajuntar = Hatan zebquysqua. l. Vbaque zebtasqua.
  33. Ajuntarse = Hatan aquynsuca. Participio = Hatan quysa.
l. Vbaque Zebquysqua. l. Atuquaque bgasqua.


Referencias

  1. Traducción del latín: "Es decir, ¡Ay! (Interjección)".
  2. Realizada manualmente por Diego F. Gómez.
  3. Traducción del latín: "Es decir, ¡Ay! (Interjección)".
  4. Fotografía original en la Real Biblioteca de Palacio.