De Muysc cubun - Lengua Muisca
m |
m |
||
| Línea 1: | Línea 1: | ||
== Equivalencias == | == Equivalencias == | ||
| − | + | ||
= Palatalizaciones = | = Palatalizaciones = | ||
| Línea 191: | Línea 191: | ||
== w:w̃ == | == w:w̃ == | ||
| − | w̃ proviene de ' | + | w̃ proviene de 'm' |
{{#ask: | {{#ask: | ||
[[c1::w:w̃]] | [[c1::w:w̃]] | ||
Revisión del 11:55 2 jul 2022
Equivalencias
Palatalizaciones
Desarrollo de *d > Palatalización en muysca:Rotacismo en uwa
dz:r
| Duit | Uwa central | Damana | |
|---|---|---|---|
| sipquasuca | ríonro | ||
| sisque | rihcá | ||
| sospqua | rócura | mɨnkwa | |
| sosqua(2) | roquinro | ||
| sucune | suguna | rehquinro(2) | |
| sueguana | ruwásira | ||
| suhuca | rustará | duʃ-kɨna | |
| sune(2) | rura(2) | ʒanduna | |
| supqua | rúcura | dungu | |
| xie(2) | riha | yira | |
| xihisqua | rihinro | ||
| xihisqua(2) | rijquinro | zazikən | |
| xiu | rihara | ||
| xiuhun | ríhrama | ||
| xiê | sai | rehrá | nene |
dzʷ:r
| Duit | Uwa central | Damana | |
|---|---|---|---|
| sua | sa | rahsa | dʒwísa |
| sua(2) | riya | ʝwia duía | |
| suaty | ritá | ||
| xuaz | risa | ||
| xui | rihara |
Desarrollo de *t
t:t
| Duit | Uwa central | Damana | |
|---|---|---|---|
| ata | atia | úbistia | ingwi |
| ata(2) | atá | acsa aksa | |
| bica | bítaca bitara | ||
| btysqua | tanro | zhamek | |
| buhutasuca | cúnitro | ||
| chutoca | sumtará | ||
| fihista | wihara,_wihora tara | ||
| getasuca | catonro | ||
| hichicata | intac ectam | ||
| quyhytansuca | questanro,_quetanro | ||
| simte | sihmita | ||
| suaty | ritá | ||
| ta | |||
| ta(2) | tiw̃a chia | te | |
| ta(3) | tan | ||
| taa | téraya | ˈtainua | |
| tagua | tiw̃a | ||
| tasqua | tenro | ||
| tazy | tatora | ||
| tinansuca | tenanro | ||
| tochua | tota | ||
| toza | tumisá | ||
| tyba | taw̃aya | tʉmʉnshi | |
| tye | |||
| tyhyba | tánuba | a-nʒi-bita tɨmɨ-kɨna | |
| tymy | tima | ||
| tytysuca | tíyunro |
tʲ:0
| Duit | Uwa central | Damana | |
|---|---|---|---|
| chie | isa ijmara | nawi | |
| chuhuca | ucuayá | tiukwí | |
| chuhupqua | ohcuá | ||
| chupqua | icua | tiuwí | |
| chyumy | umara(2) | ||
| gohozensuca | wínunro |
tʲ:t
| Duit | Uwa central | Damana | |
|---|---|---|---|
| -za | -ra | -ti | -uni |
| -zi | -ti | ||
| chiguaca | tihw̃á | tiw̃a | |
| chihisca | |||
| chisqua | tiinro | ||
| chusqua | tehwinro teuna | ||
| chysquy | |||
| hachua | ahntoro | ||
| tazy | tatora | ||
| tochua | tota | ||
| zina | tínoa tinacoá tinro tinjacro | ||
| zoca | toca toká | shu | |
| zone | ítinro chero |
tsʲ:s
No tiene resultados, pero podría ser un fonema...
| Duit | Uwa central | Damana | |
|---|---|---|---|
| hisue | isá | ||
| hizca | secá |
Desarrollo de ʃ
ʃ:ʃ
| Duit | Uwa central | Damana | |
|---|---|---|---|
| chigu | chíwara | ||
| chihize | chistara chírcata chichá | ʃimbɨn | |
| chiza | chihtá | ||
| chuctansuca | chutuá | ||
| chuhuza | chustójira sumtará | ||
| chyusuca | checumro checúm_cabro |
ʃʲ:ʃ
| Duit | Uwa central | Damana | |
|---|---|---|---|
| -z | chi | -at cat chero | |
| hiza | erichá | ||
| za | chéycara | shea ʃe | |
| zaca | chéycara | šeko | |
| zaco | chicriasa | shigi | |
| zimne | chíbara | shibú ʃimbɨn | |
| ziquynsuca | chitonro | ||
| zisqua | táyonro chiinro rahcuítinro chihinro |
Desarrollo de s
s:s
| Duit | Uwa central | Damana | |
|---|---|---|---|
| -sa | sara tánsara wicán_sara acsara -ra wara_wara_wacanro | ||
| base | |||
| cuhuza | cúrisa | ||
| fihista | wihara,_wihora tara | ||
| hisue | isá | ||
| muysysuca | 1. basiro. | a-mʉh-ʉn -mʉs- | |
| posysuca | bosinro | ||
| simte | sihmita | ||
| sipqua | siyoá | ||
| site | |||
| sitynsuca | sehnro | ||
| sosua | bahsirá | ||
| suamny | soná | ||
| suasqua | asunro(2) | ||
| suca | |||
| suize | súbira | ||
| sunsuca | síhw̃anro séhw̃anro | dziguanən | |
| suque | sucua | ||
| susca | |||
| xiegosqua | sihrunro |
ʃ:s
| Duit | Uwa central | Damana | |
|---|---|---|---|
| chichuasuca | secuanro | ||
| chihine | sicara(2) | sikɨna | |
| chihiza | sihyá | kin_ʃi-wana | |
| chimy | sibará | 'rema | |
| chuchysuca | suhwinro | a-nziz-i | |
| chuhis | siátiro | ||
| chunsua | sírira | ||
| chusqua(2) | suquinro | ||
| chutoca | sumtará | ||
| chyhytansuca | siw̃inro surunro | ||
| gocha | cuhsa | ||
| quihicha | quesa(4) at_quesa | kɨsá | |
| ubchihica | ucásia | ugwa |
xtʲ:st
Desnasalización en uwa
m:b
| Duit | Uwa central | Damana | |
|---|---|---|---|
| chimy | sibará | 'rema | |
| maia | báyara | ||
| masqua(3) | bahrinro | ||
| mica | meia | baya | majgwa |
| misqua | benro | bin | |
| muyhuasuca | bahconro | ||
| muyhyca | bacaya | makegwa makewa | |
| muyhyca(2) | baquira | ||
| muyhyca(3) | bajca chimar_bajca | ||
| muyhyzy | bacsoyro baquía | a-mɨkʃi məhkəʃi məkəchi | |
| muyne | bánara | ||
| muynsuca | bahninro | ||
| muysysuca | 1. basiro. | a-mʉh-ʉn -mʉs- | |
| zimne | chíbara | shibú ʃimbɨn |
Rotacismo en uwa
n:r
| Duit | Uwa central | Damana | |
|---|---|---|---|
| nasqua | rauwinro | na-me | |
| nygua | rauwa | nʉngu nɨngu | |
| nyia | raya | ||
| nympqua | réowa | néwa | |
| nypquasuca | rahcuinro | nɨkkwá | |
| nyscasuca | ricuanro | ||
| nysqua(2) | raquinro |
n:ɾ
| Duit | Uwa central | Damana | |
|---|---|---|---|
| -na | ícara | -mba | |
| -na(2) | -ra | ||
| -ne | -ro, -no | -ʉn | |
| -nynga | -ykira | ||
| benasuca | wera bichunro burinro burunro(2) | ||
| chihine | sicara(2) | sikɨna | |
| chunso | sírira | ||
| chunsua | sírira | ||
| genasuca | cárinro | ||
| huina | jor | ||
| quan | cuara cuaquir | ||
| quyne | cárara cárucua | kɨ-kɨra kʉn | |
| sueguana | ruwásira | ||
| sune(2) | rura(2) | ʒanduna | |
| ubina | |||
| yna | érara úrara | ||
| yny | -in yarjiro | ||
| zimne | chíbara | shibú ʃimbɨn |
ʒ:ɾ
| Duit | Uwa central | Damana | |
|---|---|---|---|
| bchahansuca | |||
| buchua | burabura amuro | ||
| chunso | sírira | ||
| chunsua | sírira | ||
| guexica | werjayá | ||
| muyhyzasuca | bayronro,_bachronro |
z:ɾ
| Duit | Uwa central | Damana | |
|---|---|---|---|
| basua | cuaronro | ||
| bosua | boran_abayro | ||
| fusque | bən | ||
| gahasy | |||
| hiza | erichá | ||
| hosca | orocoá | ||
| pquihista | quehrosa | isa_kwaru | |
| quysua | caruwá | zeko | |
| sa | arcuta arícara | ||
| sosua | bahsirá | ||
| uas | |||
| uchasa | cáhujeyra | ||
| ybsa | ibará | ||
| ysuasuca |
t:ɾ
| Duit | Uwa central | Damana | |
|---|---|---|---|
| cuhuta | acor | ||
| gata | cárinro | gie | |
| gazysuca | cárinro | ||
| itago | tehrá | ||
| obta | ubará | ||
| suize | súbira |
Nasalización de la aproximante w en uwa
ʒ:w̃
w̃ proviene de 'ngw' > 'nw' > w̃
| Duit | Uwa central | Damana | |
|---|---|---|---|
| fucha | wiw̃á chauna | mena |
w:w̃
w̃ proviene de 'm'
| Duit | Uwa central | Damana | |
|---|---|---|---|
| chiguansuca | chiw̃inro | ||
| iusuca | tohw̃inro tow̃inro | ||
| tyba | taw̃aya | tʉmʉnshi | |
| uênsuca | uhw̃anro,_uhw̃onro |
Desarrollo de tk > t:k
| Duit | Uwa central | Damana | |
|---|---|---|---|
| chuta | tútia | ruca rucá | dúga |
| uitysuca | buquinro |
Desarrollo de kt > k:t
| Duit | Uwa central | Damana | |
|---|---|---|---|
| uac | wátara,_wátura | ||
| ziquynsuca | chitonro |
Desarrollo de ʔ
0:ʔ
| Duit | Uwa central | Damana | |
|---|---|---|---|
| chie(2) | tia | sihyara sigágora sihyora | saga |
| chiguaca | tihw̃á | tiw̃a | |
| chue(3) | cuíyaja | kuí-zangura | |
| chusqua | tehwinro teuna | ||
| cusqua | cuhwinro | wíʃ- ʃwiʃ-i | |
| itago | tehrá | ||
| iusuca | tohw̃inro tow̃inro | ||
| sosua | bahsirá | ||
| une | tohnunro |
ʔ:ʔ
| Duit | Uwa central | Damana | |
|---|---|---|---|
| -iua | akua | ||
| bugusuca | wahyuro | ||
| chihisqua | cuihsunro,_cuihsinro téw̃inro | ||
| chuhupqua | ohcuá | ||
| fihista | wihara,_wihora tara | ||
| gocha | cuhsa | ||
| gy(2) | yahna | gana guanuána | |
| iohoza(2) | |||
| muyhuasuca | bahconro | ||
| pquasqua(2) | cuihinro | gok- | |
| pquihista | quehrosa | isa_kwaru | |
| quyhy | cáhmora,_cáhmara | ||
| quyhynsuca | cohwinro | ||
| quyhyusuca | cuíhinro | kuíi | |
| simte | sihmita | ||
| suahuansuca | sahuwinro | ||
| uênsuca | uhw̃anro,_uhw̃onro | ||
| xiegosqua | sihrunro | ||
| xihisqua(2) | rijquinro | zazikən | |
| xiê | sai | rehrá | nene |
| xui | rihara | ||
| zohosuca | tohmonro,_sohmonro |
ʔ:0
| Duit | Uwa central | Damana | |
|---|---|---|---|
| bahaoa | bowará bowaramá | moɲa sen | |
| chuhusqua | sucuinro | tukkʷ- | |
| funta | |||
| muyhyca | bacaya | makegwa makewa | |
| quihicha | quesa(4) at_quesa | kɨsá | |
| suque | sucua | ||
| uaquensuca | úcajacro | ||
| zihiba | tábara |
Reducción de st > t:st
| Duit | Uwa central | Damana | |
|---|---|---|---|
| ata | atia | úbistia | ingwi |
Desarrollo de k
k:k
| Duit | Uwa central | Damana | |
|---|---|---|---|
| -ca(2) | caya | ||
| bica | bítaca bitara | ||
| bisqua | béquinro | ||
| ca | querá | ||
| cagui | cúrcha | cuancoá cuanacoá tinacoá | |
| chihine | sicara(2) | sikɨna | |
| chucosuca | sucoro | ||
| chusqua(2) | suquinro | ||
| chysquy | |||
| coca | chuca | surí-nʒi | |
| coiquysuca | cuitinro,_cuistinro | ||
| comba | cúnaba | dumaga_kɨn-mba | |
| cone | onro coninro | ||
| cu | cui_yehnro cuih_tenro cuihitinro cui_cuara | ||
| cu(2) | cut cuanmí_cut | ||
| cubun | cuwa | kongəla kon-gɨra | |
| cubunsuca | |||
| cue | cúria | ||
| cuhu(2) | |||
| cuhuca | cucajá,_cujcajá kukahá,_kukaʃá | kɨkwá kukwá | |
| cuhuma | cúmacro | ||
| cuhupqua | cucuia | kuwa | |
| cuhuta | acor | ||
| cuhuza | cúrisa | ||
| cunesuca | cununro,_cuninro | ||
| cupqua | cucmara | ||
| cusqua | cuhwinro | wíʃ- ʃwiʃ-i | |
| cusybchyhica | cuimora | ||
| haca | |||
| hichicata | intac ectam | ||
| hizca | secá | ||
| hosca | orocoá | ||
| huca | umá chuca | ||
| husqua(2) | wiquinro | ||
| hyca(2) | acá | ɨngina | |
| iansuca(2) | quininro | ||
| ipqua(2) | icur | ||
| isqua | yajquinro,_yaquinro | ||
| muyhyca | bacaya | makegwa makewa | |
| muyhyca(2) | baquira | ||
| nysqua(2) | raquinro | ||
| pquaca | cuica kʷíka cuicá | ||
| pquaqueba | cuistoca kʷik-toka | kwirua | |
| pquasqua | cuwinro cunro | kinkum- | |
| pquycansuca | cuicanro | ||
| pquyquy | cuecunro | ||
| pquysqua | cuicanro | ||
| puyquyne | cuicanro | ||
| quihicha | quesa(4) at_quesa | kɨsá | |
| quihisqua | quequinro,_quejquinro | ||
| ... más resultados | |||
ɡ:k
| Duit | Uwa central | Damana | |
|---|---|---|---|
| -nga | -n,_-in -yquira | -nga/-ʉnga/-ʉnka | |
| -nynga | -ykira | ||
| buhutasuca | cúnitro | ||
| bun | cuna | ||
| busuan | cútura | ||
| busuansuca | cútura | ||
| gaha | wicán_sara | ||
| gata | cárinro | gie | |
| gazysuca | cárinro | ||
| genasuca | cárinro | ||
| getasuca | catonro | ||
| goca | cuscara | ||
| gocha | cuhsa | ||
| gota | cuscara kus-káɾa | ||
| gue | gu | -cua- | -gui kue |
| iegui | ica iyara | ||
| inagosqua | técuanro túrinro | ||
| ubchihica | ucásia | ugwa |
k:h
| Duit | Uwa central | Damana | |
|---|---|---|---|
| guexica | werjayá |
kʷ:kʷ
| Duit | Uwa central | Damana | |
|---|---|---|---|
| chuhupqua | ohcuá | ||
| chupqua | icua | tiuwí | |
| chuquy | túcuara | komesa | |
| cuhupqua | cucuia | kuwa | |
| cuinsuca | conuro | ||
| gympqua | umcuá | ||
| pihigua | cucua | ||
| pquaca | cuica kʷíka cuicá | ||
| pquagua | cuaya cuáyara | ||
| pquahaza | pcuare | cuira | kwimangwi |
| pquane | cuaninro bárcuano | ||
| pquapqua | ocuara | ||
| pquaqueba | cuistoca kʷik-toka | kwirua | |
| pquasqua(2) | cuihinro | gok- | |
| pquazy | |||
| pqueta | cuáyara | ||
| pquihiza | cuira | ||
| pquycansuca | cuicanro | ||
| pquyhyzy | |||
| pquyquy | cuecunro | ||
| pquysqua | cuicanro | ||
| puyne | cuitro cónuro | kʉngui ákwia | |
| puyquyne | cuicanro | ||
| quan | cuara cuaquir | ||
| quyhyusuca | cuíhinro | kuíi | |
| spqui | icuatan,_incuatan quiná |
kʷ:ku
| Duit | Uwa central | Damana | |
|---|---|---|---|
| sospqua | rócura | mɨnkwa | |
| supqua | rúcura | dungu |
kʲʷ:kʷ
| Duit | Uwa central | Damana | |
|---|---|---|---|
| chichuasuca | secuanro | ||
| zui | cuem | no-nɨn-ka |
ɡʷ:j
| Duit | Uwa central | Damana | |
|---|---|---|---|
| bgysqua | yarinro | widá,_wiz-i | |
| gusqua | yaúwinro | -gua- | |
| pquagua | cuaya cuáyara | ||
| ua | -u -ga | -ca/-qui -ya/-yi | |
| uasgua | wakha wacjá |
hk:hk
| Duit | Uwa central | Damana | |
|---|---|---|---|
| cuhuca | cucajá,_cujcajá kukahá,_kukaʃá | kɨkwá kukwá | |
| fique | bijcaja | bi | |
| hyca | ajca | ʒagi_núkka | |
| muyhyca(3) | bajca chimar_bajca | ||
| quihisqua | quequinro,_quejquinro |
k:hk
| Duit | Uwa central | Damana | |
|---|---|---|---|
| fique | bijcaja | bi | |
| hyca | ajca | ʒagi_núkka |
sk:hk
| Duit | Uwa central | Damana | |
|---|---|---|---|
| quysca | ijca | ||
| sisque | rihcá |
k:sk
| Duit | Uwa central | Damana | |
|---|---|---|---|
| goca | cuscara |
Otras permanencias
st:st
| Duit | Uwa central | Damana | |
|---|---|---|---|
| istysuca | istinro itinro | tu- |
w:w
| Duit | Uwa central | Damana | |
|---|---|---|---|
| -u | -gu | -wa,-wi -w̃a,-w̃i | -ú |
| bahaoa | bowará bowaramá | moɲa sen | |
| benasuca | wera bichunro burinro burunro(2) | ||
| bugusuca | wahyuro | ||
| bususuca | buhwinro | ||
| chigu | chíwara | ||
| chusqua | tehwinro teuna | ||
| cubunsuca | |||
| cusqua | cuhwinro | wíʃ- ʃwiʃ-i | |
| fihista | wihara,_wihora tara | ||
| fucha | wiw̃á chauna | mena | |
| gui | wiya | ||
| husqua(2) | wiquinro | ||
| nygua | rauwa | nʉngu nɨngu | |
| onasuca | wahninro | ||
| pquasqua | cuwinro cunro | kinkum- | |
| quysua | caruwá | zeko | |
| suahuansuca | sahuwinro | ||
| sueguana | ruwásira | ||
| tyhyba | tánuba | a-nʒi-bita tɨmɨ-kɨna | |
| uac | wátara,_wátura | ||
| uaquensuca | úcajacro | ||
| uasgua | wakha wacjá | ||
| ubina | |||
| umza | wansara | ||
| uscasuca | wácanro | ||
| usqua(2) | jug-u (imperativo) | waquinro | guash- |
| utysuca | wahnro |
otros
tʲ:t
| Duit | Uwa central | Damana | |
|---|---|---|---|
| -za | -ra | -ti | -uni |
| -zi | -ti | ||
| chiguaca | tihw̃á | tiw̃a | |
| chihisca | |||
| chisqua | tiinro | ||
| chusqua | tehwinro teuna | ||
| chysquy | |||
| hachua | ahntoro | ||
| tazy | tatora | ||
| tochua | tota | ||
| zina | tínoa tinacoá tinro tinjacro | ||
| zoca | toca toká | shu | |
| zone | ítinro chero |
ʔ:n
| Duit | Uwa central | Damana | |
|---|---|---|---|
| buhutasuca | cúnitro | ||
| cuhu(2) | |||
| gaha | wicán_sara | ||
| gohozensuca | wínunro | ||
| tyhyba | tánuba | a-nʒi-bita tɨmɨ-kɨna | |
| tyzysuca | sehnacro sehnaqui_batro | ||
| xiquysuca | incuatró |
ʒ:j
| Duit | Uwa central | Damana | |
|---|---|---|---|
| chahasgansuca | yayinro | ||
| ie(3) | íyara |
a:i
| Duit | Uwa central | Damana | |
|---|---|---|---|
| -nga | -n,_-in -yquira | -nga/-ʉnga/-ʉnka | |
| -nynga | -ykira | ||
| ata | atia | úbistia | ingwi |
| chahasgansuca | yayinro | ||
| chiguansuca | chiw̃inro | ||
| chyhytansuca | siw̃inro surunro | ||
| fihista | wihara,_wihora tara | ||
| gata | cárinro | gie | |
| genasuca | cárinro | ||
| icansuca | arinro | ||
| muyhyca(2) | baquira | ||
| nypquasuca | rahcuinro | nɨkkwá | |
| onasuca | wahninro | ||
| pquaca | cuica kʷíka cuicá | ||
| pquahaza | pcuare | cuira | kwimangwi |
| pquaqueba | cuistoca kʷik-toka | kwirua | |
| pquasqua | cuwinro cunro | kinkum- | |
| pquasqua(2) | cuihinro | gok- | |
| suahuansuca | sahuwinro | ||
| suaty | ritá | ||
| susca | |||
| ta(2) | tiw̃a chia | te | |
| tagua | tiw̃a | ||
| tobasuca | úbitro,_úbira | ||
| xuaz | risa | ||
| zaco | chicriasa | shigi |
-->
