De Muysc cubun - Lengua Muisca
m
m
Línea 1: Línea 1:
 
== Equivalencias ==
 
== Equivalencias ==
<!--
+
 
 
= Palatalizaciones =
 
= Palatalizaciones =
  
Línea 191: Línea 191:
  
 
== w:w̃ ==
 
== w:w̃ ==
w̃ proviene de 'wn' > w̃
+
w̃ proviene de 'm'
 
{{#ask:
 
{{#ask:
 
  [[c1::w:w̃]]  
 
  [[c1::w:w̃]]  

Revisión del 11:55 2 jul 2022

Equivalencias

Palatalizaciones

Desarrollo de *d > Palatalización en muysca:Rotacismo en uwa

dz:r

 DuitUwa centralDamana
sipquasucaríonro
sisquerihcá
sospquarócuramɨnkwa
sosqua(2)roquinro
sucunesugunarehquinro(2)
sueguanaruwásira
suhucarustaráduʃ-kɨna
sune(2)rura(2)ʒanduna
supquarúcuradungu
xie(2)rihayira
xihisquarihinro
xihisqua(2)rijquinrozazikən
xiurihara
xiuhunríhrama
xiêsairehránene

dzʷ:r

 DuitUwa centralDamana
suasarahsadʒwísa
sua(2)riyaʝwia
duía
suatyritá
xuazrisa
xuirihara



Desarrollo de *t

t:t

 DuitUwa centralDamana
ataatiaúbistiaingwi
ata(2)atáacsa
aksa
bicabítaca
bitara
btysquatanrozhamek
buhutasucacúnitro
chutocasumtará
fihistawihara,_wihora
tara
getasucacatonro
hichicataintac
ectam
quyhytansucaquestanro,_quetanro
simtesihmita
suatyritá
ta
ta(2)tiw̃a
chia
te
ta(3)tan
taatérayaˈtainua
taguatiw̃a
tasquatenro
tazytatora
tinansucatenanro
tochuatota
tozatumisá
tybataw̃ayatʉmʉnshi
tye
tyhybatánubaa-nʒi-bita
tɨmɨ-kɨna
tymytima
tytysucatíyunro

tʲ:0

 DuitUwa centralDamana
chieisa
ijmara
nawi
chuhucaucuayátiukwí
chuhupquaohcuá
chupquaicuatiuwí
chyumyumara(2)
gohozensucawínunro

tʲ:t

 DuitUwa centralDamana
-za-ra-ti-uni
-zi-ti
chiguacatihw̃átiw̃a
chihisca
chisquatiinro
chusquatehwinro
teuna
chysquy
hachuaahntoro
tazytatora
tochuatota
zinatínoa
tinacoá
tinro
tinjacro
zocatoca
toká
shu
zoneítinro
chero


tsʲ:s

No tiene resultados, pero podría ser un fonema...

 DuitUwa centralDamana
hisueisá
hizcasecá



Desarrollo de ʃ

ʃ:ʃ

 DuitUwa centralDamana
chiguchíwara
chihizechistara
chírcata
chichá
ʃimbɨn
chizachihtá
chuctansucachutuá
chuhuzachustójira
sumtará
chyusucachecumro
checúm_cabro

ʃʲ:ʃ

 DuitUwa centralDamana
-zchi-at
cat
chero
hizaerichá
zachéycarashea
ʃe
zacachéycarašeko
zacochicriasashigi
zimnechíbarashibú
ʃimbɨn
ziquynsucachitonro
zisquatáyonro
chiinro
rahcuítinro
chihinro



Desarrollo de s

s:s

 DuitUwa centralDamana
-sasara
tánsara
wicán_sara
acsara
-ra
wara_wara_wacanro
base
cuhuzacúrisa
fihistawihara,_wihora
tara
hisueisá
muysysuca1. basiro.a-mʉh-ʉn
-mʉs-
posysucabosinro
simtesihmita
sipquasiyoá
site
sitynsucasehnro
sosuabahsirá
suamnysoná
suasquaasunro(2)
suca
suizesúbira
sunsucasíhw̃anro
séhw̃anro
dziguanən
suquesucua
susca
xiegosquasihrunro

ʃ:s

 DuitUwa centralDamana
chichuasucasecuanro
chihinesicara(2)sikɨna
chihizasihyákin_ʃi-wana
chimysibará'rema
chuchysucasuhwinroa-nziz-i
chuhissiátiro
chunsuasírira
chusqua(2)suquinro
chutocasumtará
chyhytansucasiw̃inro
surunro
gochacuhsa
quihichaquesa(4)
at_quesa
kɨsá
ubchihicaucásiaugwa

xtʲ:st

Desnasalización en uwa

m:b

 DuitUwa centralDamana
chimysibará'rema
maiabáyara
masqua(3)bahrinro
micameiabayamajgwa
misquabenrobin
muyhuasucabahconro
muyhycabacayamakegwa
makewa
muyhyca(2)baquira
muyhyca(3)bajca
chimar_bajca
muyhyzybacsoyro
baquía
a-mɨkʃi
məhkəʃi
məkəchi
muynebánara
muynsucabahninro
muysysuca1. basiro.a-mʉh-ʉn
-mʉs-
zimnechíbarashibú
ʃimbɨn


Rotacismo en uwa

n:r

 DuitUwa centralDamana
nasquarauwinrona-me
nyguarauwanʉngu
nɨngu
nyiaraya
nympquaréowanéwa
nypquasucarahcuinronɨkkwá
nyscasucaricuanro
nysqua(2)raquinro

n:ɾ

 DuitUwa centralDamana
-naícara-mba
-na(2)-ra
-ne-ro, -no-ʉn
-nynga-ykira
benasucawera
bichunro
burinro
burunro(2)
chihinesicara(2)sikɨna
chunsosírira
chunsuasírira
genasucacárinro
huinajor
quancuara
cuaquir
quynecárara
cárucua
kɨ-kɨra
kʉn
sueguanaruwásira
sune(2)rura(2)ʒanduna
ubina
ynaérara
úrara
yny-in
yarjiro
zimnechíbarashibú
ʃimbɨn

ʒ:ɾ

 DuitUwa centralDamana
bchahansuca
buchuaburabura
amuro
chunsosírira
chunsuasírira
guexicawerjayá
muyhyzasucabayronro,_bachronro

z:ɾ

 DuitUwa centralDamana
basuacuaronro
bosuaboran_abayro
fusquebən
gahasy
hizaerichá
hoscaorocoá
pquihistaquehrosaisa_kwaru
quysuacaruwázeko
saarcuta
arícara
sosuabahsirá
uas
uchasacáhujeyra
ybsaibará
ysuasuca

t:ɾ

 DuitUwa centralDamana
cuhutaacor
gatacárinrogie
gazysucacárinro
itagotehrá
obtaubará
suizesúbira





Nasalización de la aproximante w en uwa

ʒ:w̃

w̃ proviene de 'ngw' > 'nw' > w̃

 DuitUwa centralDamana
fuchawiw̃á
chauna
mena

w:w̃

w̃ proviene de 'm'

 DuitUwa centralDamana
chiguansucachiw̃inro
iusucatohw̃inro
tow̃inro
tybataw̃ayatʉmʉnshi
uênsucauhw̃anro,_uhw̃onro


Desarrollo de tk > t:k

 DuitUwa centralDamana
chutatútiaruca
rucá
dúga
uitysucabuquinro

Desarrollo de kt > k:t

 DuitUwa centralDamana
uacwátara,_wátura
ziquynsucachitonro


Desarrollo de ʔ

0:ʔ

 DuitUwa centralDamana
chie(2)tiasihyara
sigágora
sihyora
saga
chiguacatihw̃átiw̃a
chue(3)cuíyajakuí-zangura
chusquatehwinro
teuna
cusquacuhwinrowíʃ-
ʃwiʃ-i
itagotehrá
iusucatohw̃inro
tow̃inro
sosuabahsirá
unetohnunro

ʔ:ʔ

 DuitUwa centralDamana
-iuaakua
bugusucawahyuro
chihisquacuihsunro,_cuihsinro
téw̃inro
chuhupquaohcuá
fihistawihara,_wihora
tara
gochacuhsa
gy(2)yahnagana
guanuána
iohoza(2)
muyhuasucabahconro
pquasqua(2)cuihinrogok-
pquihistaquehrosaisa_kwaru
quyhycáhmora,_cáhmara
quyhynsucacohwinro
quyhyusucacuíhinrokuíi
simtesihmita
suahuansucasahuwinro
uênsucauhw̃anro,_uhw̃onro
xiegosquasihrunro
xihisqua(2)rijquinrozazikən
xiêsairehránene
xuirihara
zohosucatohmonro,_sohmonro

ʔ:0

 DuitUwa centralDamana
bahaoabowará
bowaramá
moɲa sen
chuhusquasucuinrotukkʷ-
funta
muyhycabacayamakegwa
makewa
quihichaquesa(4)
at_quesa
kɨsá
suquesucua
uaquensucaúcajacro
zihibatábara



Reducción de st > t:st

 DuitUwa centralDamana
ataatiaúbistiaingwi



Desarrollo de k

k:k

 DuitUwa centralDamana
-ca(2)caya
bicabítaca
bitara
bisquabéquinro
caquerá
caguicúrchacuancoá
cuanacoá
tinacoá
chihinesicara(2)sikɨna
chucosucasucoro
chusqua(2)suquinro
chysquy
cocachucasurí-nʒi
coiquysucacuitinro,_cuistinro
combacúnabadumaga_kɨn-mba
coneonro
coninro
cucui_yehnro
cuih_tenro
cuihitinro
cui_cuara
cu(2)cut
cuanmí_cut
cubuncuwakongəla
kon-gɨra
cubunsuca
cuecúria
cuhu(2)
cuhucacucajá,_cujcajá
kukahá,_kukaʃá
kɨkwá
kukwá
cuhumacúmacro
cuhupquacucuiakuwa
cuhutaacor
cuhuzacúrisa
cunesucacununro,_cuninro
cupquacucmara
cusquacuhwinrowíʃ-
ʃwiʃ-i
cusybchyhicacuimora
haca
hichicataintac
ectam
hizcasecá
hoscaorocoá
hucaumá
chuca
husqua(2)wiquinro
hyca(2)acáɨngina
iansuca(2)quininro
ipqua(2)icur
isquayajquinro,_yaquinro
muyhycabacayamakegwa
makewa
muyhyca(2)baquira
nysqua(2)raquinro
pquacacuica
kʷíka
cuicá
pquaquebacuistoca
kʷik-toka
kwirua
pquasquacuwinro
cunro
kinkum-
pquycansucacuicanro
pquyquycuecunro
pquysquacuicanro
puyquynecuicanro
quihichaquesa(4)
at_quesa
kɨsá
quihisquaquequinro,_quejquinro
... más resultados

ɡ:k

 DuitUwa centralDamana
-nga-n,_-in
-yquira
-nga/-ʉnga/-ʉnka
-nynga-ykira
buhutasucacúnitro
buncuna
busuancútura
busuansucacútura
gahawicán_sara
gatacárinrogie
gazysucacárinro
genasucacárinro
getasucacatonro
gocacuscara
gochacuhsa
gotacuscara
kus-káɾa
guegu-cua--gui
kue
ieguiica
iyara
inagosquatécuanro
túrinro
ubchihicaucásiaugwa

k:h

 DuitUwa centralDamana
guexicawerjayá

kʷ:kʷ

 DuitUwa centralDamana
chuhupquaohcuá
chupquaicuatiuwí
chuquytúcuarakomesa
cuhupquacucuiakuwa
cuinsucaconuro
gympquaumcuá
pihiguacucua
pquacacuica
kʷíka
cuicá
pquaguacuaya
cuáyara
pquahazapcuarecuirakwimangwi
pquanecuaninro
bárcuano
pquapquaocuara
pquaquebacuistoca
kʷik-toka
kwirua
pquasqua(2)cuihinrogok-
pquazy
pquetacuáyara
pquihizacuira
pquycansucacuicanro
pquyhyzy
pquyquycuecunro
pquysquacuicanro
puynecuitro
cónuro
kʉngui
ákwia
puyquynecuicanro
quancuara
cuaquir
quyhyusucacuíhinrokuíi
spquiicuatan,_incuatan
quiná

kʷ:ku

 DuitUwa centralDamana
sospquarócuramɨnkwa
supquarúcuradungu

kʲʷ:kʷ

 DuitUwa centralDamana
chichuasucasecuanro
zuicuemno-nɨn-ka

ɡʷ:j

 DuitUwa centralDamana
bgysquayarinrowidá,_wiz-i
gusquayaúwinro-gua-
pquaguacuaya
cuáyara
ua-u
-ga
-ca/-qui
-ya/-yi
uasguawakha
wacjá

hk:hk

 DuitUwa centralDamana
cuhucacucajá,_cujcajá
kukahá,_kukaʃá
kɨkwá
kukwá
fiquebijcajabi
hycaajcaʒagi_núkka
muyhyca(3)bajca
chimar_bajca
quihisquaquequinro,_quejquinro

k:hk

 DuitUwa centralDamana
fiquebijcajabi
hycaajcaʒagi_núkka

sk:hk

 DuitUwa centralDamana
quyscaijca
sisquerihcá

k:sk

 DuitUwa centralDamana
gocacuscara



Otras permanencias

st:st

 DuitUwa centralDamana
istysucaistinro
itinro
tu-


w:w

 DuitUwa centralDamana
-u-gu-wa,-wi
-w̃a,-w̃i
bahaoabowará
bowaramá
moɲa sen
benasucawera
bichunro
burinro
burunro(2)
bugusucawahyuro
bususucabuhwinro
chiguchíwara
chusquatehwinro
teuna
cubunsuca
cusquacuhwinrowíʃ-
ʃwiʃ-i
fihistawihara,_wihora
tara
fuchawiw̃á
chauna
mena
guiwiya
husqua(2)wiquinro
nyguarauwanʉngu
nɨngu
onasucawahninro
pquasquacuwinro
cunro
kinkum-
quysuacaruwázeko
suahuansucasahuwinro
sueguanaruwásira
tyhybatánubaa-nʒi-bita
tɨmɨ-kɨna
uacwátara,_wátura
uaquensucaúcajacro
uasguawakha
wacjá
ubina
umzawansara
uscasucawácanro
usqua(2)jug-u (imperativo)waquinroguash-
utysucawahnro






otros

tʲ:t

 DuitUwa centralDamana
-za-ra-ti-uni
-zi-ti
chiguacatihw̃átiw̃a
chihisca
chisquatiinro
chusquatehwinro
teuna
chysquy
hachuaahntoro
tazytatora
tochuatota
zinatínoa
tinacoá
tinro
tinjacro
zocatoca
toká
shu
zoneítinro
chero


ʔ:n

 DuitUwa centralDamana
buhutasucacúnitro
cuhu(2)
gahawicán_sara
gohozensucawínunro
tyhybatánubaa-nʒi-bita
tɨmɨ-kɨna
tyzysucasehnacro
sehnaqui_batro
xiquysucaincuatró




ʒ:j

 DuitUwa centralDamana
chahasgansucayayinro
ie(3)íyara

a:i

 DuitUwa centralDamana
-nga-n,_-in
-yquira
-nga/-ʉnga/-ʉnka
-nynga-ykira
ataatiaúbistiaingwi
chahasgansucayayinro
chiguansucachiw̃inro
chyhytansucasiw̃inro
surunro
fihistawihara,_wihora
tara
gatacárinrogie
genasucacárinro
icansucaarinro
muyhyca(2)baquira
nypquasucarahcuinronɨkkwá
onasucawahninro
pquacacuica
kʷíka
cuicá
pquahazapcuarecuirakwimangwi
pquaquebacuistoca
kʷik-toka
kwirua
pquasquacuwinro
cunro
kinkum-
pquasqua(2)cuihinrogok-
suahuansucasahuwinro
suatyritá
susca
ta(2)tiw̃a
chia
te
taguatiw̃a
tobasucaúbitro,_úbira
xuazrisa
zacochicriasashigi

-->